یادداشت های ویژه

دکترعباس احمدوند؛ امام حسین (ع) ما را متحد می سازد

دکتر عباس احمدوند
عضو هیأت علمی گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه شهید بهشتی
 
احمدوند.jpg
 
 
پس از شهادت امام حسین (ع) و یاران وفادارش در حادثه غمناک کربلا در ماه محرّم سال 61 هجری، بسیاری از شیعیان آن امام، هر ساله مراسم سوگواری و یادبود آن رویداد شگرف را در منازل، محافل و مجالس خود برگزار کرده اند. با این حال، پس از شکل گیری حکومت شیعی آل بویه در ایران و عراق در قرن چهارم هجری قمری، آیین عزاداری و مراسم سوگواری امام حسین (ع) به طور رسمی از سوی این حکومت مورد تأیید قرار گرفت و حکومتهای شیعی دیگری همچون فاطمیان در مصر و حمدانیان در شامات (سوریه و لبنان امروزین) آشکارا مراسم سوگواری امام حسین(ع) و خاندانش را برپا می کردند. هرچند در زمان حکومت متوکل عباسی، یکی از خلفای حکومت عباسیان، سخت گیری بر شیعیان و برگزاری این آیین شدت گرفت تا جایی که وی دستور تخریب مزار متبرک ابا عبدالله الحسین(ع) در کربلا را داد. با وجود این همه سختگیریها، شیعیان از پا ننشسته و همچنان بر برگزاری این مراسم، جدیّت به خرج دادند. پس از شکل گیری حکومت شیعی صفویه در ایران، مذهب تشیع در دوران شاه اسماعیل صفوی رسمیت یافت و آنان نیز در ترویج و گسترش مراسم سوگواری امام حسین (ع) و اهل بیتش اهتمامی فراوان ورزیدند. اما مراسم سوگواری سید الشهداء مختص و محدود به شیعیان باقی نماند و این سنّت نه تنها در ایران که در اقصی نقاط جهان چون عراق، لبنان، بحرین، شمال افریقا، شبه قاره هند و جنوب شرق آسیا با آداب و رسوم مختلف و بومی خاص آن منطقه تلفیق گردید و ترویج و گسترش یافت. 
مراسم سوگواری ماه محرم همواره در طول تاریخ یکی از رسانه های فرهنگیِ مذهب تشیّع برای ایجاد وحدت و همبستگی میان مسلمانان و حتی غیرمسلمانان جهان بوده است. در بسیاری از مناطق شبه قاره هند، نه تنها اهل تسنّن، بلکه بسیاری از هندوها نیز، با انگیزه های مختلفی چون توسل جستن و گرفتن شفا در مراسم سوگواری ماه محرم شرکت می کنند و برای نیل به آرزوها و خواسته هایشان نذری به عاشورخانه ها و امام باره ها، می برند. شدت عشق و علاقه برخی از هندوها به امام حسین (ع) تا به اندازه ای است که در فرهنگ نامگذاری آنان نیز راه یافته است و برخی از آنها، نام مبارک « حسین» را برای فرزندان خویش برگزیده اند. شیعیان کشور پاکستان که ارادتشان به اهل بیت (ع) زبانزد است، مراسم ماه محرم را باشکوه هرچه تمام تر برگزار می کنند. در این میان برادران اهل سنّت اگرچه حضور مستقیمی در آن مراسم ندارند، اما همواره به دلیل عشق و احترام به اهل بیت (ع) به پذیرایی از دسته جات عزاداری می پردازند و گاه مقدمات لازم را برای برگزاری مراسم سوگواری فراهم می کنند. در عتبات عالیات که مزار متبرّک امامان شیعه در آن است؛ همواره در ماه محرم میلیونها شیعه از نقاط مختلف جهان، به ویژه از ایران و لبنان و هند و پاکستان گرد هم می آیند و در روزهای تاسوعا و عاشورا یکی از شگرفترین اجتماعات مذهبی جهان را رقم می زنند.
سوگواری بر امام حسین از دیرباز در میان مردمان اندونزی،مالزی، تایلند و فلیپین جای خود را باز کرده و نهادها و مراسم خاص خود را یافته است.چنان که در اروپا نیز از بالکان تا اروپای غربی و امریکا و کانادا، سوگ بر امام حسین(ع)، سالهاست که زنده نگاه داشته می شود. بنابراین، یادبود شهداء کربلا و اهتمام به برپایی باشکوه آن، به عنوان رسانه ای تأثیرگذار، پیوسته مورد توجه بوده و همواره وحدت را میان مسلمانان با هر گرایش و نگرشی عرضه کرده است؛ مسلمانان با گرامیداشت خاطره امام حسین (ع)، در واقع در پی یادآوری و بازآفرینی روش و منش ستیز با جور و جهالتند و فداکاری آن امام همام و خاندان و یارانش را کیمیایی می شمارند که هر ساله ذهن و جان آزادگان جهان را به خود جلب می کند، گویی همچنان در پس سال ها، مسلمانان جهان با هر نوع نژاد و زبان و قوم گرد هم می آیند و امام آنان را با یکدیگر متحد می کند و در کنار هم قرار می دهد. البته سنّت عزاداری ماه محرم و نهادهای مذهبی مرتبط با آن، در طول تاریخ به دلیل برخی کج فهمی ها و گاه تقلید از شیوه هایی نادرست،دچار آسیبهای جدی شده است. از این رو بایسته است محرم به مثابه پدیده ای فرهنگی و وحدت آفرین، با ساختار آیین اصیل شیعی هماهنگ گردد و از نفوذ برخی آیینها و آداب و رسوم غیرمرتبط با تشیع در آن پرهیز شود.