یادداشت های ویژه

روز وحدت حوزه و دانشگاه

رحیم دهقان؛ عضو هیئت علمی دانشکده الهیات و ادیان
یک گام پیش از وحدت حوزه و دانشگاه
برای درک دقیق از معنای وحدت دانشگاه و حوزه، باید کمی قبل­تر از دانشگاه و حوزه رفت و موضع تحقق وحدت حوزه و دانشگاه را در هویّت جوانان قبل از ورود به حوزه و دانشگاه جستجو کرد. در حقیقت هم­راستایی این دو نهاد باید قبل از ورود دانشگاهیان به دانشگاه و حوزویان به حوزه شکل گیرد. وحدت حوزه و دانشگاه به معنای ورود دانشگاهیان به علوم حوزوی و ورود حوزویان به علوم دانشگاهی نیست؛ چه اینکه دانشگاهیان اگر بخواهند وارد علوم تخصصی حوزوی از جمله فقه و اصول شوند و خود را متخصص فقه جلوه دهند، ممکن است به فقه و اصول ضربه بزنند کما اینکه داعیه تخصص در ابعاد فناوری نانو نیز از سوی حوزویان، ممکن است به این علم ضربه بزند. وحدت حوزه و دانشگاه را باید قبل از حوزه و دانشگاه و در هویّت جوانانی که به حوزه و دانشگاه وارد می­شوند جستجو کرد. دانشجویان و حوزویان قبل از ورود به حوزه و دانشگاه، باید آنقدر به لحاظ تربیت دینی دقیق و صحیح تربیت شده باشند که خود به عنوان نمونه­هایی از تحقق وحدت حوزه و دانشگاه جلوه کنند. دانشجو و طلبه قبل از ورود به دانشگاه و حوزه باید ماهیت حوزه و دانشگاه را بشناسد و تصور درستی از وحدت حوزه و دانشگاه داشته باشد، تا با انتخاب آگاهانه در یکی از این دو مسیر گام بردارد و در عین حال، مسیر وحدت را نیز فراموش نکند. طلبه و حوزه، قبل از ورود به این دو نهاد، باید به حدی از بلوغ فرهنگی و تربیتی دست یافته باشد که حوزه و دانشگاه دغدغه­ای برای تربیت دینی آنها حداقل در سطح عمومی نداشته باشد. در حقیقت پایه­های فرهنگی و دینی دانشجویان ما باید در دوران دبستان و دبیرستان شکل بگیرد. روحیه دینی و مذهبی جوان و ایمان و تعهّد دینی او، تا قبل از ورود به حوزه و دانشگاه، باید شکل گرفته باشد. این در حالی است که سیستم آموزشی ما نشان می­دهد که دانشجو و طلبه قبل از ورود به دانشگاه و حوزه، نه هویت دانشگاه و حوزه را خوب شناخته و نه تصوّر درستی از وحدت دارد. این امر مشکلاتی را در عرصه عمل ایجاد کرده که برخی از آنها از این قرارند:
1. عدم تصور صحیح از وحدت باعث شده تا زمینه پویایی و تحرّک علمی بین دانشگاه و حوزه از بین برود. لازمه­ی پویایی و پیشرفت، تعامل فکری بین اندیشمندان حوزوی و دانشگاهی است. این تعامل فکری در عین اتّحاد در مشی عملی، می­تواند فضای علمی را پرشورتر ­کند و در این صورت زمینه برای تحقق بیان شریف امیرمومنان (ع) که فرمود «اِضرِبُوا بعضَ الرأيِ ببعضٍ يَتَوَلَّدْ مِنهُ الصَّوابُ» فراهم خواهد شد. در این صورت، حوزه و دانشگاه مویّد و مکمّل یکدیگر خواهند بود.
2. نهادینه نشدن تصویر درست از دانشگاه اسلامی در مراحل آموزشی قبل از دانشگاه، باعث شده است تا نوعی روحیه علم گرایی به سبک سیانتیستی بر دانشگاه حاکم شود. این در حالی است که وحدت حوزه و دانشگاه در حقیقت به معنای وحدت بُعد معرفتی و علمی است. به بیان دیگر، در آرمان وحدت این دو نهاد، علم مقدمه و راهی برای دستیافتن به معرفت است.
3. عدم تصور صحیح از آرمان واحد حوزه و دانشگاه در جامعه اسلامی موجب شده است که برخی دانشگاهیان به جای نظر داشتن به هدف نهایی، به اهداف میانی اکتفا نموده و علوم تجربی را هدف تلقّی کنند. در پی ین امر، حوزه نیز که به هدف نهایی چشم دوخته، از معاونت و همکاری دانشگاه بی بهره مانده و مسیر تحقق هدف را سخت و جانکاه می­بیند. این امر ریشه در ضعف بنیانی است که جوانان قبل از ورود به دانشگاه باید به آن مجّهز شوند. اینکه جوان قبل از ورود به حوزه و دانشگاه، به این حقیقت دست نیافته­ که علوم تجربی و حصولی مقدمه ای برای شهود و حضور است، باعث شده تا در دوران دانشجویی، منقول و معقول و مشهود را از هم جدا بپندارد و لذا بخشی از دانشگاهیان، به چیزی جز علم تجربی و نهایتاً علم حصولی توجّه ندارند. این در حالی است که وجود نورانی امام صادق فرمودند «لَيْسَ‏ الْعِلْمُ‏ بِالتَّعَلُّمِ‏ إِنَّمَا هُوَ نُورٌ يَقَعُ فِي قَلْبِ مَنْ يُرِيدُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَنْ يَهْدِيَه‏» (مجلسى، بحار الأنوار، ج‏1، ص225).
4. از دیگر پیامدهای این امر، برخوردار نبودن جوانان از تصوّر درست نسبت به علوم انسانی است. از بین حوزه­های مختلف علوم، حوزه­ای که این وحدت در سطح دانشگاهی و حوزوی می­تواند در آن تحقق یابد، بیشتر حوزه علوم انسانی است. این در حالی است که جوانان ما قبل از ورود به حوزه و دانشگاه، تصوّر درستی از علوم انسانی ندارند تا مسیر خود را آگاهانه انتخاب کنند.
همچنین نکات دیگری را می­توان به این موارد افزود امّا آنچه مورد تاکید است، این است که نظام آموزشی ما در دوران پیش­دانشگاهی و پیش­حوزوی، باید تصویر درستی از سه مقوله «حوزه»، «دانشگاه» و «وحدت حوزه و دانشگاه» را برای جوانان روشن سازد و مسیر را برای انتخاب آگاهانه آنها به حوزه یا دانشگاه و در عین حال اتّخاذ مشی متناسب با وحدت، هموار سازد.